رستم علی اکبری، دانشجوی دکترای حقوق کیفری و مدرس و پژوهشگر دانشگاه

ارزیابی جامعه شناختی ارتباط بین فضای شهری و گرایش به ارتکاب جرم

قلمرو جامعه شناسی شهری وسيع و گسترده است، از معماری شهرها گرفته تا راه بندهای خيابانی، تجربه زندگی روزمره در شهر، رفتارهای جمعی، برنامه ریزی شهری، آسيب ها و جرائم، گذران اوقات فراغت و ...
کد خبر : 353
تاریخ انتشار : یکشنبه 26 جولای 2020 - 11:00
ارزیابی جامعه شناختی ارتباط بین فضای شهری و گرایش به ارتکاب جرم

قلمرو جامعه شناسی شهری وسيع و گسترده است، از معماری شهرها گرفته تا راه بندهای خيابانی، تجربه زندگی روزمره در شهر، رفتارهای جمعی، برنامه ریزی شهری، آسيب ها و جرائم، گذران اوقات فراغت و … رابطه بين فضا و جرم یک مبحث اساسی در مطالعات جامعه شناسی شهری است. الگوی مسلط زندگی در دنيای کنونی شهرنشينی است. شهرها به علت بافت خاص خود هم فرصت اند و هم تهدید. به این معنا که فرصتی برای تبلور توانایی ها و خلاقيت های انسانی است و از سوی دیگر زمينه ساز مسایل عدیده ای چون فشارهای روحی و روانی ترافيک، آلودگی هوا، ميزان بالای انحرافات و جرائم و … می باشد. همزمان با رشد فيزیكی و اجتماعی شهرها و تبدیل شدن آنها به مراکز نامتجانس و ناهمگن اجتماعی، سياسی، فرهنگی ميزان جرائم شهرها به ویژه در مناطق مرکزی و حاشيه ای شهرهای بزرگ افزایش یافته است. به طوری که با بالا رفتن اندازه و وسعت شهرها ميزان جرائم بالا می رود و بر ابعاد کيفی و کمی آن افزوده می شود. تبعات منفی این افزایش تنظيم روابط انسانی سالم و سازنده ساکنان شهرها را با محيط زندگی شان با دشواری مواجهه ساخته است و سبب شده است تا نظام اجتماعی شهرها از ایفای کارکردهای بنيادی و حقيقی خود دچار ابهام و مانع گردد. تمرکز روزافزون افراد در نواحی شهری و رشد سریع شهرنشينی ناشی از مهاجرت و همچنين افزایش طبيعی جمعيت مشكلات عدیده ای را به وجود می آورد. افزایش و تراکم جمعيت خواه ناخواه توسعه فضای شهر را به دنبال دارد و منجر به پيچيدگی روابط و مناسبات انسانی می شود. این فرایند شهر را به محيط نامناسبی برای زندگی تبدیل می کند به طوری که می توان گفت رفتارهای نابهنجار انبوه جمعيت شهرنشين شهر را تبدیل به باغ وحش انسانی کرده است. اشكال گوناگون ناهنجاری ها و جرائم شهری مانند سرقت، آدم کشی، قانون شكنی و قانون گریزی، تجاوز به حقوق دیگران، گسترش و مصرف مواد مخدر، خشونت نزاع و درگيری و مانند آن شئون حيات شهری را تحت تأثير قرار داده است و سبب شده تا جنبه های اساسی فعل و انفعالات شهری با مشكل رویرو و جریان رشد متعادل و موزون فضایی و اجتماعی شهری دچار اختلال گردد. جرائم شهری آن بخش از ناهنجاریها، کجروی ها و قانون شكنی های اجتماعی است که در نتيجه پيدایش شهرنشينی و مشكلات ناشی از آن در چارچوب نظام شهری و به عنوان مانعی در راه تأمين انتظام و تعادل شهری پدیدار می شود. به عبارت دیگر کجروی های شهری همان ناهنجاری هایی است که در سطوح مختلف خود موجب آسيب های ساختاری و کارکردی برای جامعه شهری می شود .به طور خلاصه ميزان جرائم شهری با درجه توسعه شهر رابطه دارد و به موازات افزایش جمعيت شهری ميزان جرائم افزایش می یابد. شهرها در عين حال که بهترین خدمات اجتماعی و رفاهی موجود در کشورها را در خود جای داده اند در همان حال بسياری از معایب اجتماعی را در بطن خود می پرورند. دلزدگی انسان، سلطه روح عينی بر روح ذهنی و بی هویتی انسان در جریان ماشينی شدن زندگی، عدم تجانس و ناهمگونی شهرها به دليل بافت نامتجانس ساکنين آن، رشد خرده فرهنگ فقر و … از پی آمدهای زندگی در کلان شهرهاست که آنها را تبدیل به فضاهای مستعدی برای انواع جرائم می کند. لذا این سوال به ذهن متبادر می شود که ارتباط بين فضاهای شهری و جرم چگونه است؟
بدین ترتیب، محيط های نامأنوس شهری برای مهاجرانی که از فرهنگ خود جدا شده اند و انتخاب حاشيه شهرها به عنوان محل سكونت و قرار گرفتن در شرایط خاص زندگی شهری به همراه فقر اقتصادی، انحرافات اجتماعی و جرائم را افزایش می دهد. از دیرباز ثابت شده است که تبهكاری شهر نسبت به روستا خيلی بالاتر است بنابراین تمامی دانشمندان بر این باور هستندکه شناسایی عوامل مؤثر در وقوع جرم نخستين گام مبارزه با این پدیده در شهرهاست. ویژگی های کالبدی و خصوصيات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر برخی محدوده های شهری موجب شكل گيری فرصت ها و اهداف مجرمانه در آنها می شود و در محدوده ی شهرها کانون هایی شكل می گيرد که تعداد جرائم بسيار بيشتری نسبت به محدوده های دیگر دارد. از پيامدهای رشد شتابان شهر نشينی، شيوع انحرافات و کجروی های اجتماعی است که موجب چالش و تهدید نظم و امنيت جامعه در ابعاد مختلف آن می شود. برای دستيابی به شهری سالم و امن، اتخاذ یک رویكرد علمی در قبال مسئله، اجتناب ناپذیر است. همزمان با گسترش فيزیكی و اجتماعی شهرها و تبدیل آنها به مراکز ناهمگن جمعيتی، اجتماعی و فرهنگی، ميزان تحقق جرایم شهری به ویژه در ناحيه های مرکزی و حاشيه ای شهرهای بزرگ، افزایش زیادی بافته است. تبعات متعدد و منفی تغيير ناشی از افزایش فوق از قلمرو جغرافيایی شهرها گذشته و مسئله تنظيم روابط سالم انسانی ساکنين این شهرها را با محيط زندگی شان با دشواری روبرو ساخته است. آنچه که به وضوح قابل مشاهده و اسباب نگرانی می باشد، این است که اشكال گوناگون این ناهنجاری ها و عوارض آن همچون سرقت، آدمكشی، قانون شكنی، تجاوز به حقوق سایرین، گسترش مواد مخدر، تقلب و … شریان های اساسی حيات شهری را تحت تأثير قرار داده و باعث آن شده اند که امور اساسی مربوط به فعل و انفعالات شهری با عوامل مزاحم متعدد رو به رو و جریان رشد متعادل فضایی و اجتماعی شهری دچار رکود گردد. گزارش های روزانه رسانه های جمعی مبنی بر وقوع مكرر بزهكاری های شهری در شهرهای بزرگ و مشاهدات افراد از حوادثی که هر یک به مناسبتی ماهيت هنجار شكنی و بی نظمی عمومی را در خود دارند، بخوبی گواه آن است که پدیده جرایم شهری در حال حاضر از حدود اعمال و رفتار اتفاقی افراد خارج و ظهور و امتداد آنها از علل و عوامل خاصی از نوع اجتماعی، اقتصادی و یا رفتاری پيروی می کند. بر اساس فرضيات موجود، شاید بتوان گفت که مواد و عناصر جرایم شهری، محصول رشد سازمان نيافته و یا نامعقول حيات شهری در دوران پس از انقلاب صنعتی در اروپا بوده که متعاقب آن، گسترش شهر نشينی در کشورهای جهان سوم، تحت نفوذ عوامل گوناگون آشكار و پنهان قرار گرفته اند. در عصر تحولات پرشتاب شهری، مطالعات اجتماعی پيرامون ناهنجاری های مورد اشاره بر اساس دیدگاه های جامعه شناختی شهری و از مكاتب منتفذی چون محيط شناسی شهری، دیدگاه ساختاری و خرده فرهنگ، تأثير ژرف و دامنه داری پذیرفته است.
همچنین حاکميت فرهنگ شهرنشينی حرکت دو سویه می طلبد، از سویی سعی و تلاش شهروندان برای رعایت و همچنين ترویج آداب شهرنشينی همچون حفظ نظافت محيط زیست، به عنوان مسئوليتی ساده در قبال خانه و البته به وسعت یک شهر است آغاز می شود و تا عدم قانون گریزی و دوری از ناهنجاری های اجتماعی که خود گام های اساسی و مهمی برای حاکميت فرهنگ شهرنشينی است ادامه می یابد، در چنين زیستگاهی، احترام و پاسداشت قوانين حاکم بر شهر الزامی غيرقابل انكار است. در سویی دیگر مدیران و متوليان اداره شهر قرار دارند که با تصميم ها و اقدامات صحيح خود می توانند نيل به دستيابی به مدنيت و فرهنگ و در عين حال، فرآیندی همگام با کاهش فوق العاده ی جرم و جنایت حاصل از ناهمگونی توسعه شهری فراهم و تسهيل کنند. نظم و امنيت از نيازهای اوليه و حياتی مهم شهروندان در شهر می باشد در واقع اساس زندگی شهری بر این دو محور قرار دارد. برخی از فضاهای شهری هستند که زمينه را برای بر هم خوردن نظم و امنيت فراهم می کنند. فضا و جرم رابطه ی نزدیک با هم دارند. بنابراین شناخت این فضاها و تأثير آن در کاهش امنيت و بر هم خوردن نظم شهری از نكات بسيار مهمی است که طراحان و برنامه ریزان شهری در مدیریت شهرها باید به آنها توجه ویژهای داشته باشند. گفته می شود که جرم یكی از مسایلی اصلی تهدید کننده کيفيت زندگی شهری است به همين دليل افراد از مكان هایی که توأم با خطر شخصی و جانی است دوری می جویند. جرائم شهری، آن نوع از جرائم هستند که در فضاهای عمومی شهری یا جاهایی که احتمال سرایت از فضاهای عمومی به فضاهای خصوصی وجود دارد، صورت می پذیرد. ویژگی دیگر جرائم شهری این است که افراد غریبه نسبت به هم به این کار مبادرت می ورزند. به واقع گمنامی افراد سبب بروز جرائم و انحرافات در فضاهای شهری می شود. وقتی افراد نسبت به هم شناخت حاصل کرده باشند دیگر نمی توانند در فضاهای عمومی مرتكب جرم و انحراف شوند و این کار را در فضای خصوصی یا فضاهای خاص انجام می دهند. به همين دليل وجه فضایی و کالبدی شهر برای کاهش و تخفيف جرائم شهری اهميت خاص دارد. محققين بسياری به رابطه بين این دو مفهوم اشاره داشته اند. آن چيزی که مشخص است این موضوع است که برخی فضاها در شهر وجود دارند که بيشتر مستعد جرم خيزی هستند، به عبارت دیگر چنين فضاهایی خود زمينه ساز ارتكاب جرم و کجروی توسط مجرمين و کجروان است. حاشيه نشينی و فضاهای بدون دفاع شهر از مهمترین این فضاها در نواحی و مناطق شهری هستند. شناخت ویژگیهای کالبدی، فيزیكی و اجتماعی از مهمترین مؤلفه های کاهش جرم در این فضاها می باشند. تحقيقات بسياری نشان دادهاند که ميزان جرائم شهری با درجه توسعه در رابطه است و به موازات افزایش و تراکم شهری، ميزان جرائم نيز بالا می گيرد. فضاهای شهری در برنامه ریزی ها باید به گونه ای طراحی شود که کسی نتواند در آنها پنهان شود و اقدام به جرم بنماید. پنهان شدن و در فضا بودن برای ارتكاب جرم دو مفهوم دارد، یكی مفهوم فيزیكی که شامل محلهای دنج و خلوت، تاریک و بی نظم است و دیگر مفهوم، محتوای آن است که مرتبط با نوع روابط در فضای شهر است. هر چند جرم و جنایت دارای ریشه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مانند اینهاست ولی نباید نقش فضا را در بسترسازی، کاهش یا تشدید جرائم فراموش کرد. اگر فضای جرم خيز در شهر شناسایی شوند می توان با اصلاح آنها زمينه های جرم خيزی را در آنها از بين برد و از وقوع جرم پيش گری است. باید فضاهای بدون دفاع و انواع رفتارهای کج روانه در آنها شناسایی شود و با اعمال شيوه های مناسب بتوان این گونه فضاها را از حالت بدون دفاع خارج کرد، اصلاح و حذف این گونه فضاها نه تنها بسياری از ناهنجاری های شهری را کاهش می دهد بلكه منجر به تامين آرامش روانی شهروندان نيز می شود.

Visits: 13

ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.