مقایسه آثار و نتایج نقد درونی و بیرونی قدرت

هنوز آهنی نیست زنگار خورد
که رخشنده دشوار شایدش کرد

تاریخ ساختارهای قدرت در ایران بیانگر این واقعیت است که گاهی نقد کانون قدرت در ساختار اجتماعی و سیاسی محدود به حریم محرمیت می‌شود یعنی در این شرایط کانون قدرت به جز نقد درونی هیچ نقدی را نمی‌پذیرد.

دلایل آن متفاوت است ممکن است ساختار ایدئولوژیک باشد ، اجتماع دشمنان خارجی پشت مرزها ، حضوردشمنان داخلی و یا هر دلیل دیگری که نه موضوع این گفتار است و نه مضمون.

با نگاهی به رساله‌های سیاسی گذشته ،مانند رساله سیاسی بابا افضل یا سیاست‌نامه خواجه نظام الملک، نمونه‌های بسیاری می‌بینیم که در چنین شرایطی نقد درونی قدرت شکل می‌گیرد یعنی اندیشمندان، ضمن پذیرش ساختار سیاسی موجود و حفظ و قبول ارکان آن از سر دلسوزی ومصلحت ‌،ضعف‌ها و مشکلات را بیان می‌کنند.
بر این باورم که این نقش مهم در روزگار ما و ساختار اجتماعی امروزین بر عهده رسانه‌هاست و البته که رسانه‌ها این نقش خود را به خوبی نگزارده‌اند .
بسیاری از نقدها در قالب نقد بیرونی است. گفتمانی که از دیدگاه حاکمان، برانداز و دشمن، تلقی می‌شود که اصولاً کانون قدرت آنها را بر نمی‌تابد و این وضعیت حتی در حکومت‌های غربی پیشرفته و مدعی دموکراسی هم تحمل نمی‌شود. مثلا چنانچه گروهی و حزبی خواستار تغییر ساختار از لیبرالیسم به کمونیسم باشند یا تلاش براندازی داشته باشند هرگز اجازه بروز و ظهور پیدا نخواهند کرد و نتیجه این نوع نقد چیزی جز تخریب نیست.
کتاب جامعه شناسی خودکامگی می‌گوید: فرق ساختار فکری اجتماعی” مبارزه در رژیم” و “مبارزه با رژیم” بسیار چشمگیر است. حاصل ساختار “مبارزه در رژیم” حکومت‌هایی با قدرت محدود است که قدرت در آن‌ها به صورت نهادی درآمده است. در حالی که در نوع “مبارزه با رژیم” قدرت به صورت شخصی و همچنان متمایل به فساد حرکت می‌کند. آنچه در تاریخ ایران گواه هستیم همین نوع” مبارزه با رژیم” بوده است( رضاقلی، ۱۳۷۳: ۳۰)

برای پیشگیری از شورش های پی در پی و بی‌حاصل و مخرب که (ideal type) آن در شاهنامه آمده و نتیجه آن تجزیه ایران بوده است(تقسیم ایران بین فرزندان فریدون )
بایسته است که رسانه‌ها نقش خود را در این زمینه به درستی بگزارند: یعنی پژواک سخن اندیشمندان و متفکران باشند ؛ نگرانی‌های آنها از ضعف‌ها و آفات و تهدیدهای داخل و خارج را بنمایانند به گونه‌ای که از سر دلسوزی و همیاری و شعور و از دریچه محرمیت باشد .
مدنیت ایرانی ناگزیز است، این گونه نقد را آنچنان بورزد که فضای حاکم بر فرهنگ اجتماعی و سیاسی به نقد درونی قدرت آراسته گردد و بدین ترتیب از سر دوراهی( ظلم پذیری یا شورش همیشگی )عبور کرده و راه سوم یعنی نقد مشفقانه و اصلاح را همواره بکوشد ،بکاود وبورزد.هرملتی در مسیر پویایی‌ خود ناگزیر از آموختن نقد درونی است وگرنه هر چند سال یکبار برای تغییر، باید شورش کند که پرهزینه است .

جهت روشن شدن مطلب نمونه‌ای از نقد درونی قدرت در پیشینه فرهنگی ایران همچنین نمونه‌ای ملموس و زنده از نقد بیرونی که اخیراً یکی از رسانه‌ها انجام داد بیان کرده نتایج آن را بررسی می‌کنیم: شاهنامه از بیدادگری نوذر می‌گوید:
بر این بر نیامد بسی روزگار
که بیدادگر شد بر شهریار
مردم می‌خواهند شورش کنند و او را از پادشاهی برکنار کنند. نزد سام می‌روند و حتی پیشنهاد پادشاهی به او می‌دهند .(کودتا)
چه باشد اگر سام یل پهلوان
نشیند بر این تخت انوشه‌روان
اما سام راه سوم را برمی‌گزیند. نه ستم پذیری از شاه و نه شورش، بلکه می‌گوید:
هنوز آهنی نیست زنگار خورد
که رخشنده دشوار شایدش کرد

و در نهایت دل او ز کژی به راه آورید
چنان کرد نوذر که او رای بدید

و اما نمونه‌ای از نقد بیرونی قدرت:
یکی از رسانه اخیرا در جلسه ای که به مناسبت روز خبرنگار برگزار شده بود بدون استدلال (دلیل همسو با مدعی) با عباراتی چنین به نقد مدیر ارشد پرداخت : استعفا بده برو برو …بجای اربعین به نان مردم بپرداز،و..‌.
در نقد چنین یکسویه نگری‌ها باید گفت:اول آنکه بودجه اربعین برای استان خیرات و برکات فراوانی داشته دو دیگر آنکه این از آن نقدهای بیرونی است که در شرایط و زمان و مکان فعلی نه‌تنها سودمند نیست که مخرب است . عباراتی عوام‌پسند و عاطفی که سبب می شود حاملان خشم‌های فروخفته به جهت تسکین آلام‌شان دست بزنند بدون آنکه بیندیشند عرصه نقد اجتماعی عرصه اندیشه ورزی است نه رفتارهای عوام پسندانه و تهییج احساسات و عواطف همراه باخطابه‌‌!

بازدیدها: 10